A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

'De Zone' of: Hoop doet leven

Stalker-010118

Oudere Russen zullen bij ‘de Zone’ vooral denken aan de Goelag, want zo werd die ook wel genoemd. En in de Moskouse discotheek annex nachtclub 'De Zone' kun je tegenwoordig 'de Goelag persoonlijk herbeleven', omdat het personeel er het kampleven naspeelt. Maar in de repressieve en mentaal vaak verstikkende Sovjetsamenleving verlangde menige Rus naar een ander soort 'Zone'. Stalker (1979), de film van Tarkovski, in sommige landen Zona genoemd, gaat daarover. De Zone uit Stalker is een huiveringwekkend Tsjernobyl-achtig gebied waar zelfs het leger spoorloos in verdwijnt. Er kwam prikkeldraad en een politiekordon omheen. Toch willen vooral wanhopige mensen er per se heen en een soort gids, de Stalker, brengt ze er naar toe. Tarkovski's productieassistent zegt er in een interview over: "De Zone is daar waar ze praten over de belangrijkste dingen, want je kunt er je meest innerlijke zelf zijn." Het verlangen naar de Zone staat haaks op de wet: als je erin gaat kun je vijf tot tien jaar gevangenisstraf krijgen. Volgens de meest nuchtere interpretatie is de Zone het gebied waar een militair experiment uit de hand is gelopen. Hoe kunnen we deze Zone beter begrijpen?

 

Omdat overheid noch leger de Zone uit de film in toom kunnen houden, wordt er een eigen bewustzijn aan toegeschreven. Het verhaal gaat dat de Zone voortdurend verandert en dat ook gewone mensen er definitief in verdwijnen. De Zone accepteert alleen de 'ongelukkigen', voor wie dit nog de enige plek is om wat geluk te vinden. Als je een goed mens bent en er in gelooft, onderga je aan het einde een soort saamhorigheid en je diepste wensen worden vervuld. De belangrijkste aantrekkingskracht bestaat uit een kamer in een van de ruïnes. De Stalker begeleidt een inspiratieloze 'Schrijver' en een schuldbewuste 'Professor' natuurkunde naar deze kamer, via een barre tocht vol dreigingen. De film suggereert dat er 'ongelukkigen' zijn die er daarna nooit meer weg willen. Over de uitkomst zegt de Stalker: "Daarna zie ik niemand meer en ik weet dus niet of het effect heeft gehad. Het geluk kan ook later komen." 

 

Volgens de Stalker geloven de Schrijver en de Professor nergens meer in: "Wat een mensen! Hun ogen zijn leeg." Ze willen de kracht van de kamer aanvankelijk negeren of zelfs vernietigen. Maar de Stalker overtuigt hen: "Neem me dit niet af. Daar achter het prikkeldraad hebben ze me mijn leven afgepakt. Hier in de Zone bevindt zich alles wat ik nog heb: geluk, vrijheid, waardigheid." Voor Tarkovski's cameraman was de regisseur zelf een soort 'kamer' geworden, een gesprekspartner aan wie je je meest intieme gedachten toevertrouwt, in de Sovjettijd een schaars goed. Aanvankelijk strijden Stalker, Schrijver en Professor heftig met elkaar (zie filmpje), maar aan het eind van de tocht dringt zich zoiets als berusting aan hen op. De mensen die sinds de ramp in 1986 zorg dragen voor Tsjernobyl noemen zichzelf 'stalkers' en het gebied rondom de kerncentrale 'de Zone'. Eén ding is zeker: met deze film stelt Tarkovski de uitzichtloosheid van het Sovjetleven meedogenloos aan de kaak. Zodra ze zijn aangekomen zegt de Stalker: "Hier zijn we thuis". Alleen in de Zone kan hij hoop bieden, de meest onherbergzame plek ter wereld. En hoop doet leven.  

 

Youtubefilmpje met fragment uit Stalker (1979) (Klik evt. op Bekijken op Youtube); Engelse ondertiteling

3,11 min.

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.