Corona in Tomsk: weer een 'onzichtbare vijand' erbij

Tomsk Universiteit in maart 2020

Radioactieve straling kun je net zomin zien als het coronavirus. Tijdens mijn allereerste bezoek aan Siberisch Tomsk in 1997 werd me duidelijk dat vier jaar eerder in het nabije militair-nucleaire complex Tomsk-7 veel straling was vrijgekomen door een ontploffing. Het 'grondig wassen' staat sindsdien in mijn geheugen gegrift. Of het er direct mee te maken heeft weet ik eigenlijk nog steeds niet, maar bij vrienden daar moet ik altijd eerst mijn handen wassen en meegebracht fruit krijgt steevast een fikse wasbeurt. Mensen in Tomsk vrezen kanker te krijgen van de straling en mijn goede vriend Oleg is er hoogstwaarschijnlijk aan overleden. Ook al zijn we hier ver van het epicentrum Moskou vandaan en met officieel slechts 21 coronabesmettingen geteld, houdt menigeen toch zijn hart vast. Helpen hun ervaringen bij het omgaan met deze nieuwe onzichtbare vijand? Bij straling bestaat bescherming uit tijd, afstand en afscherming. Hoe meer tijd er is verstreken, hoe groter de afstand tot de plek des onheils en hoe adequater de fysieke afscherming, hoe beter. Bij straling krijg je no-go-area's in het verspreidingsgebied van de nucleaire wolk. Als we de taiga ingingen om paddenstoelen en bosbessen te plukken of er te picknicken, merkte ik dat we bepaalde gebieden zorgvuldig meden.

Na Moskou heeft Sergej Zvatsjkin, gouverneur van Tomsk, ook de meest rigoureuze afscherming afgekondigd tegen het coronavirus: huisarrest, hoogstnoodzakelijke boodschappen daargelaten. Voor een frisse neus halen kun je zelfs gevangenisstraf krijgen. De staatsuniversiteit is dicht, studentenhuizen worden volgens rector Eduard Galazinski voortdurend gedesinfecteerd en bezoek mag er niet meer in. In videogesprekken zeggen mijn academische vrienden zich er nauwgezet aan te houden. The Moscow Times vergelijkt de huidige pandemie met de kernexplosie in april 1986 in Tsjernobyl, precies 34 jaar geleden. De nucleaire wolk trok toen over heel Europa en koeien en schapen inclusief hun melk raakten ermee besmet. Binnen een week was het een wereldwijd probleem. De Russische regering kondigt net als toen vooral verboden af en legt bitter weinig uit. Het ontwijken van no-go-area's betekent nu het zo simpel klinkende binnenblijven. Met name kwetsbaar geachte ouderen zouden wel eens kunnen denken dat ze wel ergere dingen hebben meegemaakt.

Herinneringen aan mijn 97-jarige 'taiga moeder' Jekatarina Michajlovna komen naar boven. Deze mentaal en fysiek ooit zo sterke vrouw zit vanwege dementie al jaren thuis opgesloten. Stel dat ze nog fit zou zijn, hoe zou ze dan het gevaar van het virus hebben ingeschat? Met een zware familiegeschiedenis achter de rug heeft ze geleerd vooral op zichzelf te vertrouwen. Zou ze niet gewoon haar schouders ophalen en koste wat kost zelf haar pensioentje bij het buurtpostkantoor willen innen? De Russische autoriteiten verwachten de piek eind deze maand en behalve in Sint-Petersburg is een derde grotere infectiehaard ontstaan in de Komi Republiek, 1000 km ten noordoosten van Moskou. Zolang het gouverneur Zvatsjkin verboden is zijn districtsgrenzen af te sluiten en de gezondheidszorg er nog veel te wensen overlaat, heerst ook in Tomsk angst voor nieuwe besmettingen. Wellicht een klein lichtpuntje in deze sombere tijden: de kostuummakers van de succesvolle en kwalitatief goede Amerikaans-Britse televisieserie "Chernobyl" (2019) hebben hun gezichtsmaskers en beschermende kleding alvast aan de mensen in de coronafrontlinie gedoneerd.

Verwante blogs:

Stadsjager in de taiga

Mijn ‘taiga moeder’ Jekaterina Michajlovna

Literatuur: 

Svetlana Alexijevitsj (2016) Wij houden van Tsjernobyl, met verhalen van ooggetuigen.

Rieke Leenders (2001) Als De Hemel Valt: Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid [in de pdf rechts klikken op 87996]; Mijn proefschrift analyseert ondermeer science-fiction over radioactieve straling na een kernoorlog.

Youtubefilmpje 'HBO's Chernobyl vs Reality - Footage Comparison' (2019)