Tsjechovs getergde vrouwen
Tsjechovs fictieve verhalen zijn nog steeds inleefbaar want naar het leven getekend, realistisch en niet moraliserend. Door zijn schrijfstijl liep hij voorop in zijn tijd en in zijn land. Maar zijn beschrijving van vrouwen was nogal eens negatief, afkeurend of spottend. De schrijver Tsjechov scheiden van de mens Tsjechov is moeilijk, zeker gezien zijn ondoorgrondelijke karakter. Zijn vertaler Tom Eekmans maakt die scheiding toch, tenminste met betrekking tot vrouwen: "De vrouwvijandige personages in zijn werk uiten opinies die Tsjechov in zijn tijd en in zijn omgeving hoorde, maar die beslist niet met zijn eigen meningen geïdentificeerd mogen worden." Op basis van Tsjechovs correspondentie* noteert Eekmans wel een 'raadselachtige' relatie met vrouwen. Hoe dacht Tsjechov werkelijk over vrouwen? Hoe ging hij met hen om? En welk inzicht geven zijn brieven aan familie, vrienden en geliefden?
Tsjechov (1860-1904) maakte in zijn brieven meer dan eens duidelijk dat hij in vrijheid wilde leven, met zo weinig mogelijk bemoeizucht. Ook al betekende dat bijvoorbeeld dat hij met zijn moeder Jevgenia en zijn zuster Masja moest samenwonen. Gelukkig droegen zij hem op handen en legden hem geen strobreed in de weg. Masja schreef hem in een brief zelfs dat ze zich graag volledig voor hem wilde opofferen, om maar voor hem te kunnen zorgen. In 1898 werd zijn landhuis in Jalta op de toenmalige Russische Krim hun thuisbasis. Ondertussen verwaarloosde hij zichzelf, een niet onbelangrijk feit omdat hij al vanaf zijn 24ste aan tuberculose leed, een van de redenen waarom hij in een zuidelijk klimaat wilde wonen.
Naast zijn behouden thuisbasis wilde Tsjechov wel een interessante liefdespartner. Diverse kortstondige liefdesrelaties getuigen daarvan, zoals met de getergde Lydia Mizinova. Zo liet hij haar regelmatig naar zijn landgoed komen, echter zonder de door haar gehoopte trouwbelofte. Nadat hij op sterk aandringen van de tien jaar jongere actrice Olga Knipper eindelijk trouwde, bleef hij bij zijn familie in Jalta. Ondertussen figureerde Olga in Moskou als 'vrije vrouw', vaak onder het chaperonnerende oog van zijn zuster Masja. Olga had het hier in haar brieven duidelijk moeilijk mee en wilde haar werk als actrice graag opgeven om zo in Jalta bij hem te kunnen wonen. Maar Tsjechov ontraadde haar dit, met als argument dat ze dan haar financiële zelfstandigheid en creativiteit moest opgeven. In brieven aan anderen liet hij echter merken ook zo te adviseren uit eigenbelang. Zijn tuberculose gaf hem steeds een argument maar ook een alibi om een conservatief thuis te combineren met een 'progressief' liefdesleven.
Over zijn affaires en zijn huwelijk met Olga weten we eigenlijk heel weinig. Toch durf ik te stellen dat Tsjechov een ongelijke relatie met vrouwen onderhield, niet alleen met die in zijn eigen familie maar ook met zijn geliefdes. In zijn huwelijk bepaalde hij wanneer en hoe lang ze elkaar zagen - heel weinig - en Olga moest zich aanpassen aan zijn familie en niet andersom. Zijn liefde voor haar was vooral 'liefde per brief'. Olga moest veel wachten en afwachten, ironisch genoeg een belangrijk thema voor Tsjechov, zoals in Drie zusters, het toneelstuk waarin Olga notabene een van de zusters speelde. Voortdurend moest Olga disproportioneel veel emoties, energie en tijd steken in het werkbaar houden van hun huwelijk, terwijl Tsjechov zover ik weet nauwelijks moeite deed zijn leven op haar af te stemmen. Was hij gewoon een kind van zijn tijd, met misogynie als regel, zoals hij in zijn verhalen en toneelstukken onophoudelijk heeft laten zien? Of kwam het vooral omdat zijn fysieke gesteldheid een gelijkwaardige relatie met vrouwen in de weg stond? Het laatste is me het liefst.
*Tsjechovs brieven zijn opgenomen in deel 7 van Tsjechov in de Russische Bibliotheek.
Verwante blogs
De dienstbare Russische vrouw (april 2017)
Tsjechovs 'Oom Vanja' terug in actuele Japanse film (april 2022)
Waarom zijn Tsjechovs ambtenaren zo miserabel? (jan 2022)
Youtubefilmpje: Drie Zusters van Anton Tsjechov (toneelvoorstelling Zuidpool, teaser 2019)
Reacties