Het kussen van iconen is een belangrijk ritueel in de Russisch-orthodoxe kerk. Iedereen die er ooit een kerk bezocht, weet wat ik bedoel. Russen liefkozen iconen in de letterlijke zin van het woord. Dagelijks kussen ouderen én jongeren, mannen én vrouwen duizenden iconen. De orthodoxe religie is van oudsher veel fysieker en collectiever dan de westerse. Behalve het maken van een kruis met wijwater en het eten van gewijd brood uit handen van de priester, drinken ze geheiligde wijn van een gemeenschappelijke lepel - de zogenoemde zapifka - en drogen hun lippen af met een gezamenlijke doek. Verder kussen de gelovigen de hand van de pope, de Heilige Beker en het Heilig Kruis. Zoals een gelovige het uitdrukt: in het uiten van onze gevoelens voor God zijn wij veel vrijer dan de mensen in het Westen. 

 

Het is waar: vooral dat overvloedige gekus voelt voor ons westerlingen onwennig. En onhygiënisch ook: op de met glas bedekte icoon zie je vaak de lipafdruk van je voorganger nog zitten. In tijden van corona vormen deze rituelen bovendien een grote bron van besmetting. Het orthodoxe patriarchaat in Moskou, de stad waar het aantal besmettingen snel oploopt, publiceerde half maart een speciaal protocol om besmetting met het coronavirus tegen te gaan. De wijnlepel moet vanaf nu steeds worden gereinigd en de pope mag de lippen van de gelovige alleen nog maar afdrogen met een wegwerpdoekje. Bovendien is het beter de zapivka aan te bieden in een wegwerpbeker. Het brood dient voortaan met handschoenen te worden aangereikt en elke dag wordt het wijwater ververst. Vanwege de emotionele behoefte mag het kussen van de iconen blijven zoals het was, maar na elke kus wel gevolgd door grondige reiniging van de glazen omlijsting. 

 

Helaas, het is een doekje voor het bloeden. Nog steeds blijft in de kerk besmetting mogelijk en over sociale distantie horen we helemaal niets. Veel popes en gelovigen houden zich niet aan de nieuwe regels en voeren de rituelen uit zoals altijd. Verschillende redenen zijn hiervoor te bedenken, die ook voor andere religies gelden. Zo is het idee bij de gelovigen alom verbreid dat religie werkt als een soort vaccin tegen virusbesmetting. Bovendien geeft religie juist nu troost aan de steeds angstiger wordende mens. En tenslotte is menige gelovige overtuigd dat het virus zijn geloof op de proef stelt: een ‘echte’ gelovige hoort niet bang te zijn voor het virus. Maar er is nog een andere en wellicht belangrijkere, typisch Russische, reden. De Russisch-orthodoxe kerk vormt een van de pijlers van de door Russen zo gekoesterde ‘Russische ziel’: zonder Russische kerk geen ‘Russische ziel’. Tegelijkertijd vertrouwt een groot deel van de bevolking noch de autoriteiten noch de notoir gebrekkige gezondheidszorg. Twee dagen geleden riep de Russische Orthodoxie haar gelovigen op de kerken voortaan te mijden. Maar hoe kunnen de mensen zich dan tegen deze onzichtbare vijand beschermen? Via een intens religieus ritueel kunnen ze hun angsten voor corona immers nog een beetje kwijt? En de icoonkus geeft hen toch voldoende bescherming?

 

Verwante blog:  

Waar komt de Russische ziel eigenlijk vandaan? (aug. 2017)

Youtubefilmpje: Opmerkelijke video van Radio Free Europe/Radio Liberty op 17 maart 2020: 'The COVID-19 pandemic did not deter the faithful in Kazan from taking communion from the same spoon. Medical experts have warned that sharing bodily fluids like saliva would most likely spread the coronavirus.'

(1,10 min)