In het huidige Rusland kunnen mensen met een andere mening dan het Kremlin niemand vertrouwen, zelfs hun vrienden en familie niet. De aanklaagcultuur uit de Sovjetperiode is weer helemaal terug. Wat doen dissidenten die besloten hebben in hun land te blijven? Hoe eenzaam zijn ze? Houden ze stiekem dagboeken bij zoals in de Sovjettijd? Komen ze wellicht ergens heimelijk bij elkaar? Schrijven ...
Nu ik zelf voor de klas sta om voor het eerst met behulp van mijn Russisch Nederlandse taalles te geven aan Oekraïense vluchtelingen, moet ik terugdenken aan Tolstoj, midden 19de eeuw. Hij, uniek in zijn soort, ging toen les geven aan de kinderen van zijn eigen boerenlijfeigenen. Graaf Lev Tolstoj (1828-1910), van oud-Russische adel, zag onderwijs als dé manier om de Russische boeren uit de misère...
Rusland kent een lange humanistische traditie met schrijvers als Herzen, Toergenjev, Tolstoj, Tsjechov, Grossman en Sjalamov. Voor mij is een humanist iemand die de menselijke waardigheid centraal stelt en standhoudt te midden van "cynisme, onverschilligheid en het naakte kwaad”, zoals het ergens wordt genoemd. Ook in deze voor Rusland moeilijke tijden zijn ze er. Ik denk dan aan de ingetogen Russ...