Wat kun je als onafhankelijk journalist in Rusland nog doen?

Foto uit video 1420 (feb 2023)

Vanwege de militaire censuur zet Rusland de ene na de andere buitenlandse journalist uit of ze worden voor hun eigen veiligheid teruggeroepen. Maar de Nederlandse journalisten die nu thuis zitten zijn ervan overtuigd dat ze daar horen en niet hier. Vanwege de politieke bescherming van het thuisland krijgen ze immers toegang tot meer plaatsen en mensen en kunnen daardoor zelfstandiger opereren dan hun Russische collega's. Maar is het daar voor een buitenlandse journalist nog wel zinvol? En wat kun je in Rusland als onafhankelijk journalist überhaupt nog doen?

Buitenlandse journalisten in Rusland dienen de taal goed te kennen, er een uitgebreid netwerk te hebben en er zelf te wonen. Russische burgers zijn voor journalisten immers een belangrijke bron van informatie. Die informatie ter plekke verzamelen en checken bij lokale deskundigen is de wens van elke goede journalist. Oud-NOS-journalist David Jan Godfroid, Ruslandcorrespondent van 2004 tot 2021, stelde het in zijn tijd zo: “Ik denk dat het echt essentieel is dat je woont in het gebied, dat je leeft in het gebied en dat je werkt in het gebied waarover je bericht". Als antropoloog onderschrijf ik dit want onze beroepsgroep werkt ook zo. 

Van Eva Hartog, eerder hoofdredacteur van The Moscow Times en nu ondermeer werkzaam voor de Groene Amsterdammer, werd het visum onlangs niet meer verlengd. Dit betreurt ze ten zeerste want in Rusland kon ze laten zien "waarom de inwoners op een volstrekt andere manier naar dezelfde zaken kijken als haar internationale lezers." Ruslands huidige NOS-correspondent Iris de Graaf, die onlangs door haar redactie werd teruggeroepen, denkt er hetzelfde over: "Omdat we er niet zijn, hoor je minder stemmen en je wilt graag de stem laten horen van dappere Russen.” Maar de meeste Russen denken dat buitenlandse journalisten hun woorden verdraaien, aldus Godfroid. En sinds de oorlog zijn ze bovendien bang voor vervolging, waardoor bijna geen Rus nog openlijk met buitenlandse correspondenten wil praten. Kun je dan niet beter gewoon vanuit je veilige thuisland het ruim voorhanden zijnde Russische nieuws via het internet volgen?

Want zou het niet zo kunnen zijn dat onafhankelijke Russische journalisten nu gemakkelijker toegang hebben tot Russische burgers omdat ze zich bij hen veiliger voelen? Kijk bijvoorbeeld naar de Youtubefilmpjes van de Rus Daniil Orain in Moskou. Op een dag besliste deze softwareontwikkelaar de straat op te gaan, met zijn telefoon voorbijgangers te interviewen en zijn vlogs onder de naam '1420' op Youtube te zetten. Orain vraagt zijn landgenoten naar hun mening en toont een behoorlijk gevarieerd beeld over wat de 'gewone' Rus zoal denkt. Inmiddels heeft hij meer dan een half miljoen abonnees en echt niet alleen van buitenlanders. Maar hij moet er wel veel moeite voor doen want vooral oudere mensen, die zich zorgen maken om hun kinderen en hun toekomst, willen volgens hem niet meewerken. De 20% wel geïnterviewden zijn dikwijls jong, progressief en opvallend vaak eerlijk. Orain vormt kennelijk geen echte bedreiging want het Kremlin laat hem nog met rust. Mogelijk komt dit omdat je in Rusland het kanaal 1420 alleen via een speciale VPN-verbinding kunt bekijken en zo'n verbinding heeft niet iedereen. Ik denk dat op dit moment geen enkele buitenlandse journalist in Rusland kan tippen aan de berichtgeving van Daniil Orain. Oordeel zelf.

* Het Youtubekanaal is genoemd naar zijn middelbare school. In Rusland hebben scholen vaak een nummer als naam.

Verwante blogs:

De Nederlanders komen! (dec 2016)

Verdwijnt de Sovjetnostalgie nu uit Rusland? (jan 2023, met vlog van Daniil)

Youtubefilmpje: Russische vlogger Daniil 'Is this what Russians really think of Putin?' (feb 2023, 1420)