Moet de intelligentsia in Rusland gaan of blijven?

Russische intellectuelen bekritiseren elkaar omdat ze zijn vertrokken dan wel gebleven. Zo verzucht de Russische schrijver Maxim Osipov vlak na zijn vlucht in 2022 tegen het Leidse Universiteitsblad: "I already know that I will probably have to listen to pronouncements about good and bad Russians for the rest of my days." De 'vijfde golf' Russische migranten, zoals Osipov ze noemt, komen in het Westen in conflict met eerdere 'golven' en met andere opvattingen over wat het nu betekent Russisch te zijn. Onlangs organiseerde De Balie in Amsterdam een bijeenkomst naar aanleiding van de lancering van Osipovs The Fifth Wave, een nieuw platform voor onafhankelijke Russische schrijvers. Tijdens het debat zegt Osipov een paar keer terecht te zijn gekomen 'in een vreemde wereld' . En in deze wereld is het opeens heel moeilijk om Rus te zijn. 

 

De Russen die zijn vertrokken willen dat zij die zijn gebleven zich luid en duidelijk uitspreken tegen de oorlog, vooral ook omdat hun land in een mum van tijd een internationale paria is geworden. Vertrokken Russen zien zichzelf veelal als kosmopolitisch, burgers van een wereldgemeenschap. En juist daarom valt het hen zwaar dat ze nu, vanwege hun besmeurde nationaliteit, bang moeten zijn voor wereldwijde uitsluiting. Maar zich hierover publiekelijk uitlaten valt hen moeilijk. Hun pijn hierover valt immers in het niet bij de pijn van Oekraïners. Een van de vertrekkers in onderstaande video zegt dan ook: "Ik denk dat zwijgen nu mijn straf is." 

 

De Russen die zijn gebleven willen dat hun vertrokken landgenoten ophouden hen voortdurend de les te lezen. Dat ze zijn gebleven heeft diverse oorzaken: een gezin dat vastzit aan Rusland, Ruslandgebonden werk, financieel onvermogen of simpelweg niet durven. Veel Russen zijn uit heimwee of geldgebrek zelfs alweer teruggekeerd. In augustus 2022 schrijft de in Rusland gebleven romanschrijver Alexander Snegirjov in Moskou in zijn dagboek: "De intelligentsia wekt heel vaak gevoelens van leedvermaak bij mij op. Ik schaam me daarvoor, het voelt ongemakkelijk, maar ik kan het niet helpen. Een grote groep goed geïnformeerde mensen, die zich jarenlang geroepen voelden op te treden als de voorlichters, leraren en hoeders van het volk, is nu gevlucht... Met het reële vooruitzicht op een gevangenisstraf gaven ze de voorkeur aan emigratie...".  

 

Beide partijen verkeren in een identiteitscrisis. Osipov vat zijn bijdrage aan The Fifth Wave over zijn vlucht samen als 'Cold, Ashamed, Relieved'. En in de begeleidende tekst bij de video staat: "Anger and sadness, loss and regret, and a near-paralyzing uncertainty about who they are now and what will become of their lives, which were so closely tied to a country that in some ways feels foreign to them now..." Welke positie je ook hebt ingenomen, er is weinig reden tot vreugde. Gaan of blijven? Er is geen goed of slecht. Het enige wat je hebt is je morele kompas dat aangeeft of je zelf zo goed mogelijk handelt. Zoals Navalny onlangs in de rechtbank aanbeval: "Iedereen offert wat op, iedereen doet een inspanning." En hopelijk helpt ieders morele kompas ook respect op te brengen voor de keuzes van anderen.

 

Verwante blogs:

Dagelijkse manipulatie in Rusland (april 2021) (Naar aanleiding van Osipovs verhaal 'Steen, papier, schaar' uit zijn verhalenbundel De wereld is niet stuk te krijgen, 2021) 

Mijn getroebleerde relatie met Rusland (mei 2016)

Youtubefilmpje:

“How Does It Feel to Be Russian Right Now? (NYT video, juni 2022); "Two of the women — Natasha Zamorskaya, an activist, political aide and journalist; and Elina Kulikova, a performance artist and theater director — fled Russia, like tens of thousands of others, soon after the war began. The third — Anna Narinskaya, a literary critic, curator and educator — has remained in Russia. With aching honesty, they describe the feelings that have overwhelmed them." (3,49 min.)