Of Poetin een ondergronds oorlogsverblijf heeft is onbekend maar ligt voor de hand. Geheimhouding van dit soort locaties is belangrijk, want een directe aanval kan de allerbeste schuilkelder compleet vernietigen. De ooit strikt geheime regeringsschuilkelder uit de Koude Oorlog kun je nu in Moskou gewoon bezichtigen. Eind 1991, bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, kwam een stuk onbekend Moskou van 7000 vierkante meter in de openbaarheid, minstens zeventig meter onder de grond. Deze immense kelderstad werd in de jaren zestig exclusief voor de regering gebouwd, zodat ze in een kernoorlog een veilig heenkomen had. Maar de snel groeiende nucleaire vernietigingskracht maakte de kans op overleven in een schuilkelder wel steeds kleiner. Officieel hoorde je daar niets over, want de Amerikaanse tegenstander moest ervan overtuigd blijven dat de Sovjetregering goed beschermd was. In dat geval zou Amerika immers minder reden hebben kernwapens te gebruiken, zo was de gedachte. Hetzelfde denkpatroon gold voor de VS. Wat is de zin en onzin van regeringsschuilkelders in een kernoorlog?
In de Koude Oorlog wist vrijwel niemand waar de regeringsschuilkelders zaten, maar dát ze er waren daarvan was menigeen, zeker in het Westen, overtuigd. Nu ligt alle kennis over koude-oorlogsschuilkelders op straat, zoals de Russische opvatting in de jaren '60 dat men in de Moskouse regeringsschuilkelder tenminste dertig dagen het onwaarschijnlijke aantal van 120.000 rijksambtenaren veilig dacht te kunnen onderbrengen. Later stelde men dit bij en gold een beschermd verblijf van negentig dagen voor 30.000 mensen. De VS deden min of meer hetzelfde. In 1961 meldde het US News & World Report dat Amerikanen zich geen zorgen hoefden te maken: “Diep onder de grond bevinden zich vitale regeringsfaciliteiten om de VS draaiende te houden... De acht geplande ondergrondse steden zijn ... gelokaliseerd in een boog tot driehonderd mijl ten westen van de hoofdstad. In elke schuilkelder is plaats voor vijfhonderd mensen met voorzieningen voor ten minste dertig dagen." Het lijkt erop dat het Westen en Sovjet-Rusland elkaar met dit soort grootspraak in evenwicht probeerden te houden.
Ondertussen groeide bij de bevolking, in ieder geval in het Westen, het wantrouwen. Want diegenen die het beste waren beschermd waar ook diegenen die beslisten over wel of geen kernoorlog. De mensen begonnen mede daarom steeds meer te geloven in allerlei horrorverhalen over een kernoorlog en deze werden gevoed door de science fiction. In de roman Level Seven (1959) was de verblijfsduur in de ondergrondse kelders bijvoorbeeld minimaal 25 jaar en de daarheen gevluchte staatsdienaren gingen zich steeds meer gedragen als dieren. Uit pure verveling, terwijl er al lang geen burgers meer waren, geen land, geen strategische posities, geen bezit, gingen ze toch maar met de Amerikanen onderhandelen. Het mocht allemaal niet meer baten: de Amerikaanse regeringstop stierf tenslotte door een lek in de ondergrondse kerncentrale die voor warmte, licht en luchtverversing moest zorgen. Vijfentwintig jaar later, in het grote filmsucces The Day After (1984), sprak de Amerikaanse president vanuit zijn ondergrondse schuilkelder zijn grotendeels uitgeroeide burgers geruststellend toe, want het was hem eindelijk gelukt met Sovjet-Rusland een wapenstilstand te sluiten...
Nu is de immense Moskouse schuilkelder voor de Sovjetregering officieel nutteloos verklaard en daarmee ook alle overdrijving en geheimzinnigheid (zie filmpje). De schuilkelder ligt in het zuidwesten van de stad, in de buurt van Taganka. Voor een bezoek aan het daar eveneens gevestigde Koude Oorlogsmuseum kan de toeristensite Tripadvisor een ticket voor je boeken, zo lees ik daar. Maar ondergrondse keldersteden zoals in Moskou maken vooral duidelijk dat oorlogspropaganda op de eerste plaats iets zegt over de oorlogsstrategieën van regeringsleiders, minder over de zinnigheid ervan. Voor de werkelijkheid van een kernoorlog kun je in ieder geval nog steeds beter terecht bij de sciencefiction.
Extra info: Zie mijn opiniestuk van 13 januari 1992 in NRC Handelsblad 'De zinloosheid van ondergronds Moskou en andere "keldersteden''' en mijn proefschrift uit 2001 Als De Hemel Valt: Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid (2001) [in de pdf klikken op 87996]
Youtubefilmpje over de Moskouse kelderstad: 'Biopsyhoz - Bunker 42 (The cold war museum)' (2012) (je ziet bijvoorbeeld beelden van opgemaakte bedden en van een ondergrondse bar, en dat alles op stemmige muziek...)