Een schok ging door het Westen en vermoedelijk ook door Rusland toen de Oekraïens-Russische journalist Marina Ovsyannikova op 21 maart 2022 op Kanaal 1, het belangrijkste Russische staatskanaal, zich uitsprak tegen de oorlog in Oekraïne. Wat een moed! Wellicht speelde mee dat ze in 1978 werd geboren in Odessa? Ze werd meteen gearresteerd, moest 30.000 roebel betalen en vluchtte vanuit haar huisarrest naar een onbekende plaats. Er wonen ontzettend veel Oekraïners in Rusland, maar hoeveel precies weet niemand. De onafhankelijke onderzoekssite I-Stories haalde in januari 2023 de Oekraïens-Russische Anna aan, afkomstig uit Tsjernihiv, die al meer dan 20 jaar in Rusland woont en hier aan het hoofd staat van de Oekraïense vrouwenvereniging. Elke keer als er een luchtalarm afgaat in Tsjernihiv, 'hoort' ze het in haar huis in de regio Moskou. Anna volgt de meldingen op haar mobiel omdat haar volwassen dochter in Tsjernihiv is gebleven. Toen de oorlog begon smeekte ze haar dochter naar haar toe te komen, maar de dochter zei: "Nee, mam, ik ga niet naar dat fascistische Rusland." Hoe vergaat het de Oekraïners hier sinds de oorlog begon?
Een ding is zeker: Oekraïners hebben het steeds moeilijker in Rusland. De problemen begonnen in 2004 toen Oekraïense Russen de Oranjerevolutie in Oekraïne openlijk steunden. Vanaf 2010 werden veel instellingen en organisaties voor de Oekraïense cultuur en taal van staatswege opgeheven. Sinds die tijd is het praktisch onmogelijk nog Oekraïens te studeren, aldus Viktor Girzjov, voormalig vicevoorzitter van de Associatie van Oekraïners in Rusland, een van de opgeheven organisaties. Volgens Girzjov is er in Rusland geen enkele school meer, niet eens een klas, voor de naar zijn schatting twee miljoen grote Oekraïense diaspora. Er zijn geen plaatsen meer waar je vrijuit Oekraïens kunt praten zoals in Oekraïense bibliotheken. Oekraïense organisaties die nog wel mogen bestaan dansen en zingen met Russische staatssubsidies op festivals, dat is alles. Volgens Girzjov zijn Oekraïners nu bang toe te geven Oekraïner te zijn. Oudere mensen maken zich zorgen over hun kinderen en kleinkinderen, jonge mensen zijn bang hun baan te verliezen. Anna vat na een jaar oorlog de situatie samen: “Als je begint te praten over wat er nu gebeurt in Oekraïne dan zie je soms agressie, mensen met bloeddoorlopen ogen die in staat zijn je te verslinden.” Veel Oekraïners die positief staan tegenover hun geboorteland gingen al eerder weg of willen alsnog vertrekken.
Al heel lang wonen er Oekraïners in Rusland. Vanaf de 17de eeuw bestaat er een speciale Moskouse wijk, Marosejka, een verbastering van Malorussejka of Klein Rusland, de Russische bijnaam voor Oekraïne. Toen in Moskou in 1755 de eerste Russische universiteit werd geopend, gingen veel jonge Oekraïners er studeren. In 1991 speelden Moskouse Oekraïners een belangrijke rol tegen de coup van de communisten. Al deze mensen zijn veelal volkomen gerussificeerd. Er werken bovendien veel legale en illegale Oekraïense arbeidsmigranten, misschien wel de helft van alle Oekraïners. Zij hebben meestal weinig redenen zich als Oekraïens te profileren. Om de geannexeerde Krim een vanzelfsprekend onderdeel te maken van Rusland, kregen Oekraïense studenten van het schiereiland voorrang plus toelage bij Russische universiteiten. En sinds de oorlog trekken pro-Russische inwoners uit de Donbas naar Rusland. De Mensenrechtenraad van de VN berichtte dat vorig jaar 2,8 miljoen Oekraïners in Rusland zijn beland. Het gevolg is dat de Oekraïners die nu in Rusland wonen steeds vaker of pro-Rusland zijn of wel uitkijken voor hun Oekraïense afkomst uit te komen.
Verwante blogs:
Dienen Ruslandstudies 'gedekoloniseerd' te worden? (jan. 2023)
Mijn nostalgie naar de Krim (mei 2018)
Youtubefilmpje 'Russian journalist Marina Ovsyannikova continues to speak out' (ABC News, 210322)