Huwbare tsarendochters werden naar het Westen gestuurd om Rusland aan andere monarchieën te binden. Wat zij daar zelf van vonden en of zij zich aan een westerse cultuur konden aanpassen, daarover weten we iets meer omdat Anna Paulowna (1795-1865) op 20-jarige leeftijd met Willem II trouwde. Een "grote, statige verschijning, van sprekend Slavisch type, die in het openbaar niet uit de plooi kwam", zo werd ze in die tijd omschreven. Anna Pávlovna, zoals ze in het Russisch heette, was de dochter van Pavel I en zus van Alexander I én Nicolaas I, tsaren uit het steenrijke Románov geslacht, die zichzelf beschouwden als afgezant van God en Rusland als hun persoonlijk bezit. De afstand tussen tsaar en bevolking was immens. De exclusieve en weelderige Russische hofcultuur, vol ceremonieel en ritueel, beheerste ze tot in haar tenen. Haar vader werd vermoord toen ze zes was en haar lievelingsbroer Nicolaas sloeg bij zijn aantreden in 1825 de 'constitutionele' Decabristenopstand bloedig neer. Hoe voelde ze zich eigenlijk bij ons?
Bleef Anna Pávlovna Russisch? Zeker. Het toentertijd verarmde Oranjehuis kon haar qua luxe beduidend minder bieden. En ook de levensstijl van de Nederlandse adel waartoe ze ging behoren, trof haar als buitengewoon sober. Bovendien kwam het volk sociaal gezien veel dichterbij dan de Russen. Officieel ging het om een verstandshuwelijk tussen twee dynastieën. Willem II en Anna vonden elkaar in hun behoefte aan een bourgondische levensstijl. In hun glamoureuze paleis in Brussel voelden beiden zich meer thuis dan in de Noordelijke Nederlanden. De relatie met haar man was naar verluid redelijk, ook al ging hij vreemd en vergokte hij haar juwelen. De verstandhouding met haar Russische familie was zorgzaam. Ze correspondeerden veel en ze ging er regelmatig naartoe. In Anna's tijd beleefde de Russische cultuur haar hoogtepunt en daar was ze trots op. Nicolaas betaalde zelfs de gokschulden van haar echtgenoot. Vol overgave wierp ze zich op de Russisch-orthodoxe religie en liet vier Russisch-orthodoxe kapellen bouwen, waarvan eentje in haar paleis in Den Haag, met een door Rusland betaalde pope en koorknapen. Na Willems dood in 1849 kreeg Nicolaas als compensatie een deel van diens kunstverzameling die nog steeds te zien is in de Russische Hermitage.
Toch werd Anna Pávlovna in de loop der tijd steeds meer Nederlands, steeds meer Anna Paulowna, om zo te zeggen. Al na een jaar baarde ze de troonopvolger Willem III en na korte tijd sprak ze vloeiend Nederlands. Bekend is ze om haar relatief liberale politieke denkbeelden. Bij problemen tussen haar meer liberale man en haar conservatieve schoonvader Willem I ondersteunde ze onvoorwaardelijk haar echtgenoot. Toen haar wankelmoedige zoon in 1849 koning werd verzuchtte ze: "Gelukkig wordt hij vorst in een constitutioneel rijk". Volgens de annalen was ze een eigenwijze en temperamentvolle vrouw, maar ook intelligent en sociaal bewogen. Van haar eigen geld liet ze talrijke weeshuizen, scholen en een militair hospitaal bouwen. Bij haar dood in 1865 ging haar lichaam niet naar Rusland, maar werd bijgezet bij de Oranjes in Delft. Als een statig moedertje zit ze nu, in de vorm van een standbeeld, op een bankje in Den Haag. Hoe Russisch bleef Anna Pávlovna? En voelde ze zich als Anna Paulowna ontheemd? Ongetwijfeld. Maar ze moet toch vooral zo bekend zijn geworden omdat ze zich als geen ander wist aan te passen. Niet voor niets kreeg een in 1845 drooggelegde polder haar naam.
Verwante blogs:
De dienstbare Russische vrouw (april 2017)
#MeToo-zaadjes vallen op onvruchtbare Russische bodem (jan 2018)
Youtubefilmpje: Anna Pavlovna of Russia: queen consort of the Netherlands, The State Hermitage Museum (2020): 'In the history of centuries-old relations between Russia and the Netherlands, there are many names of famous people whose mind and talent contributed to strengthening mutual understanding and friendship of these countries. But there is one special name - female. This is Grand Duchess Anna Pavlovna, her Majesty the Queen of the Netherlands. The pride of two countries and two monarchies. Once her great-grandfather, Peter the Great, discovered Holland for Russia. The brother of Anna Pavlovna, Emperor Alexander the First, took the next step: he married the Romanovs and Oransky, giving his sister’s hand to Crown Prince William. Yes, a particle of Russian blood still exists in the monarchs of this country.'