De stijve Engelse ambassadeur in Sint-Petersburg, Sir George Buchanan, ging liever niet eten bij zijn joviale Amerikaanse ambtgenoot David Francis. De reden zou de zwarte bediende van Francis zijn, niet passend volgens de Engelse kringen daar. De eigenzinnige en succesvolle zakenman Francis kwam uit de Midwest, had geen diplomatieke ervaring, bracht zijn eigen Afro-Amerikaanse butler Philip Jordan mee en werd in 1916 vooral op missie gestuurd om een vastzittend handelsverdrag met de Russen los te trekken. Al gauw belandde de diplomaat midden in de Russische Revolutie en kreeg in korte tijd te maken met vier regeringen: die van de tsaar, die van de Voorlopige Regering, die van de Sovjetregering en die van de Regering van de Nieuwe Republiek van Noord Rusland. In 1920 schreef hij zijn memoires Russia from the American Embassy en in 2001 verscheen zijn biografie Standing on a Volcano: The Life and Times of David Rowland Francis.* Hoe verging het deze vreemde eend in de bijt?
Russisch historicus Noskov karakteriseerde Francis (1850-1927) als een man met de "most alien psychology to us". De Amerikaanse ambassadeur had dan ook weinig contact met Russen, wel met westerse echtgenotes van Russen, waaronder de onconventionele 'dollarprinses' Julia Cantacuzéne-Speranski. Tijdens etentjes dronk hij Schotse whisky en rookte grote sigaren, ongebruikelijk in het Rusland van die tijd. Collegadiplomaten vonden hem ongeschikt voor het ambt en ridiculiseerden achter zijn rug zijn ondiplomatieke omgangsvormen. Zijn biograaf Barnes noemde hem een “brash, opinionated, stubborn, smart, sometimes foolish, straight talking, quick acting, independent minded, proud, selfmade man.” De Bolsjewieken wilden Francis dwingen zijn ambassade in hun eigen hoofdstad Moskou te vestigen, ter legitimering van hun nieuwe bewind. De communicatie met het thuisland was vanwege de revolutie en de daarop volgende Burgeroorlog zo slecht, dat Francis begin 1918 zelf maar besloot om - uiteraard tijdelijk - de ambassade naar Archangelsk in de net uitgeroepen Nieuwe Republiek van Noord Rusland te verhuizen. Uiteindelijk bleek hij de macht van de Bolsjewieken verkeerd te hebben ingeschat. Maar wie deed dat niet toentertijd?
Het meest positief over hem was de Amerikaanse tijdgenoot van Francis, ingenieur en schrijver George Kennan (1845–1924). Kennan was niet zo maar iemand. In Rusland reisde hij rond voor de nieuw op te zetten telegrafiedienst en publiceerde zijn dagelijkse observaties in een veelgelezen column voor een Amerikaanse krant. Lev Tolstoj baseerde zijn Opstanding (1899) er deels op. Kennan concludeerde mede op basis van Francis' memoires: "An injustice had been done to him, an undeserved one, in sending him to such a post at such a time." Historici oordeelden achteraf ruimhartig over Francis. De Amerikaanse historicus Allison vond hem “... the most fascinating, controversial, and perhaps misunderstood American in Russia during the revolutionary years." Zelfs Noskov was niet alleen maar negatief: "One cannot deny him a certain admiration for the spirit in which he accepted and performed it." De Amerikaanse ambassade sloot in Rusland op 14 september 1919 en Francis vertrok voorgoed naar zijn thuisland. In 1933 zou de diplomatieke relatie weer worden hersteld.
* Harper Barnes (2001) Standing on a Volcano: The Life and Times of David Rowland Francis. St. Louis: Missouri Historical Society Press.
Verwante blogs:
Naïeve buitenlanders in de Russische Revolutie (juli 2017)
Dollarprinses redt verdoemde Russische adel (april 2018)
Youtubefilmpje: 'Lord Reading and Mr. David Francis leave for Russia 1919'