Zo'n 45.000 nomadische Nenets wonen al sinds mensenheugenis op de Jamalse toendra, het schiereiland boven de Russische poolcirkel. In 2018 trokken ze voor het eerst zoals gebruikelijk níet naar het noorden met hun rendieren, want het steeds verder smeltende ijs stond dat niet langer toe. De trekroute voor hun kuddes was daarvoor al alarmerend kort geworden door de vondst van olie en gas. Overal liepen de kuddes vast in het alsmaar groeiende oerwoud van pijpleidingen. De boodschap over het smeltende ijs komt uit de aangrijpende documentaire Verovering van de Noordpool (2018) van Kadir van Lohuizen en zijn Russische collega Joeri Kozirev. Kennlijke gebeurt hetzelfde met de Nenets wat overal met inheemse volkeren gebeurt, eerst verpaupering en daarna uitsterven. Toch pasten ze zich voorheen wel aan aan veranderende omstandigheden. Zo fokten ze zo'n bijzonder hondenras voor het hoeden van rendieren, dat Russische poolexpedities de honden sindsdien zijn blijven gebruiken. De vraag is of het ze deze keer weer gaat lukken, nu ze als een soort David tegenover Goliath zijn komen te staan.
Europees Russen kwamen in de 17de eeuw voor het eerst de Oeral over, aanvankelijk hoofdzakelijk om er belasting te heffen. Met de Sovjet-collectivisatie werden de kleine nomadische familiebedrijfjes socialistische staatsondernemingen, met immense kuddes en overbegrazing. In 1960 begonnen de eerste olie- en gasboringen waardoor hun trekgebied steeds kleiner werd en olielekkages richtten in de natuur veel schade aan. Verbeteringen waren en zijn er ook. In de Sovjetperiode kregen ze relatieve autonomie, extra overheidsfinanciering en een vast salaris. Tegenwoordig vliegt het staatsgasbedrijf Gazprom met een helikopter rond om de kinderen naar een kostschool te brengen. De kinderen raken het nomadische leven zo wel steeds meer ontwend en de kans dat ze later naar elders vertrekken is groot.
Economisch en politiek word het gebied voor de staat juist interessanter. Het smeltende poolijs laat zien dat fossiele brandstoffen kennelijk onder het hele schiereiland zitten. Documentairemaker Kozirev wijst op nog iets dat nadelig uitpakt voor de Nenets. In de zomer van 2018 konden Russische schepen voor het eerst zonder ijsbreker de veel kortere en financieel aantrekkelijker noordelijke zeeroute nemen. De hiermee gepaard gaande militarisering van de Noordpool leidt tot een nieuwe frontlinie tussen Oost en West, waar de Nenets alleen maar last van zullen hebben. De definitieve klap lijkt nu gekomen. Tenzij ze hun levenswijze dramatisch veranderen, hebben de Nenets vooralsnog niets in handen om het tij te keren. En in Rusland verliest David het altijd van Goliath.
Voor het bijna twee uur durende optreden van Kadir van Lohuizen in het Amsterdams Pakhuis de Zwijger over hun documentaire Verovering van de Noordpool klik hier.
Youtube propagandafilmpje 'Gas drilling in Russia's Far North threatens Nenets community' van de Russische staatstelevisie RT uit 2013, waarin klimaatverandering nog geen rol speelde: 'Geologists have found out that the whole of the Yamal region is literally swimming in gas. For Gazprom, the Russian gas monopoly, tapping into those reservoirs has meant a huge investment. Before the first cubic meter of gas could flow from Novozapolyarniy, this huge complex had to be built, hundreds of kilometers north of the Polar Circle. The natural gas is delivered far away to Berlin by a long distance pipeline. But their industrial activity may threaten the Nenets' traditional way of life.'