In mei 2018 heeft Poetin de Kertsjenski-brug tussen het Russische vasteland en de Krim geopend, een politiek prestigeproject vol voetangels en klemmen. Voorjaar 2003 was ik nog op de Krim omdat Anna Fedorovna, de Russische moeder van kunstenaar Herman uit Tomsk, me had uitgenodigd. Hoe eenvoudig bleek reizen opeens te zijn: zonder visum naar Oekraïne, alleen een vliegticket en daarna via een overstap in Kiev naar Simferopol. Mijn vrienden uit Tomsk, Lilya en Nicolaj, stonden me op te wachten in Soedak, een klein badplaatsje ten oosten van Jalta. Anna Fedorovna woonde praktisch aan het strand in een soort datsja, met een speciale aanbouw voor gasten. Met Hermans zus Lyuba zaten we om de tafel urenlang gemoedelijk te praten. Politieke onderwerpen waren nog ver weg. Niet omdat het niet kon zoals nu, maar omdat het voor ons gevoel niet hoefde. De Krim hoorde gewoon bij Oekraïne. Ik had me nauwelijks op mijn reis voorbereid en herinner me nog goed hoe aangenaam verrast ik was toen ik overal om me heen het voor mij redelijk verstaanbare Russisch hoorde.
Het leek op een landerige vakantie in een subtropisch oord. Kijk er Boris Chlebnikovs speelfilm Roads to Koktebel (2005) maar op na. We zonnebaadden op het kiezelstrand van Soedak en dronken lekkere Krimwijn. We liepen naar het idyllische Novy Svet, naar kasteel Het Zwaluwennest uit 1912 op het uiterste puntje van de Aurora rots, naar het voormalige kunstenaarsdorp Koktebel, en maakten een boottocht rondom de talrijke kliffen. Op een dag togen we gebroederlijk naar Jalta om er de Conferentiezaal in het Livadia Paleis te zien. Niet alleen omdat Churchill, Roosevelt en Stalin er in 1945 tot ons aller tevredenheid de Vrede van Jalta hadden gesloten, maar ook om te genieten van de Botanische Tuin Nikitski (zie foto). In de vele Tataarse winkeltjes hoorde ik voor het eerst uitgebreid de treurige geschiedenis van de Krimtataren. In 1944 deporteerde Stalin een kwart miljoen Tataren naar Centraal Azië, omdat hij bang was voor collaboratie met de Duitsers. In hun huizen trokken Russische immigranten, waardoor het aantal Russen op de Krim plotseling sterk steeg. Toen de Krimtataren eind jaren tachtig eindelijk terug mochten, moesten ze nog jarenlang wachten op een eigen huis.
De meeste Russen beschouwen de Krim, dat eind 18de eeuw door Rusland werd veroverd maar in de jaren '50 aan Oekraïne werd toegekend, al eeuwenlang als hun eigendom. In 2014 annexeerde Rusland het schiereiland en de bewoners werden automatisch Russisch staatsburger. Tenzij ze uitdrukkelijk de Oekraïense nationaliteit wilden behouden, zoals de Krimtataren die eindelijk hun draai een beetje hadden gevonden. Russen uit de Krim stroomden daarna het vasteland binnen. In Tomsk hoorde ik jaloerse verhalen over de privileges die de nieuwe Krimstudenten genoten. Poetin heeft de recente presidentsverkiezingen speciaal op 18 maart gezet, de dag van de Kriminlijving. De nieuwe brug is natuurlijk veel te duur en met corruptieschandalen omgeven. Maar de ingewikkelde corridor via Oekraïne is dan niet langer nodig en het van bovenaf stevig aangewakkerde verlangen naar de Krim bij gewone Russen kan zo nog beter worden vervuld. Anna Fedorovna leeft echter niet meer, haar huisje is verkocht en haar schiereiland voorgoed een speelbal van de politiek. Terug naar mijn arcadische Krim kan niet meer.
Verwante blog:
Zijn de Tataren de modelmoslims van Rusland?
Youtubefilmpje: Russische staatspropaganda over een gemoderniseerde Krim onder de vleugels van 'moedertje Rusland'. Crimea Continues to Change and Grow - Bridge and Airport Just Two of the Big Money Coming In (23 april 2018)