Tijdens een van mijn tochten door Siberië kwam ik er toevallig bij uit. Een arcadisch terrein middenin de bossen, omheind door publieksvriendelijk hekwerk waar je zo naar binnen kon lopen. Relatief jonge vrouwen met lang haar en half lange jurken waren zo te zien op weg naar een huishoudelijke klus en schonken nauwelijks aandacht aan ons. Het bleek de sekte van de charismatische goeroe Vissarion te zijn, een groep van zo'n 2000 mensen verdeeld over enkele dorpen ter hoogte van Abakan. Vervolgde Oud-Gelovigen waren er ooit weggevlucht en Vissarion heeft ze nog niet zo lang geleden met zijn Kerk van het Laatste Testament nieuw leven ingeblazen. Het gaat om een mix van Russische Orthodoxie, Boeddisme, vegetarisme en geloof in de Apocalyps. Zijn aanhangers noemen Vissarion oftewel Sergej Torop graag 'de Jezus van Siberië'.
Sektes passen goed bij enkele Russische traditionele groeperingen zoals Oudgelovigen, tsaretsen en kluizenaars. Denk ook aan Raspoetin, de mysticus uit het Siberische Pokrovskoje, met zijn grote invloed op het gezin van tsaar Nicolaas II en op de Sint-Petersburgse elite. Nadat de Sovjet-Unie begin jaren '90 in elkaar was gestort, zocht menige Rus in het post-socialistische tijdperk zijn heil bij een sekte. Religie mocht weer en mensen wilden puurheid, gelijkheid en eenvoud temidden van de chaos van het wild-west kapitalisme. Ze streefden naar een 'correcte' samenleving, als voorbereiding op een 'heilig' hiernamaals. De meeste bewegingen zijn Einde-der-Tijden sektes, met visioenen van de Apocalyps en redding van de uitverkorenen. Sergej, een goede vriend uit Tomsk met een academische achtergrond en een hoge positie aan de universiteit, vertelde me rond 2000 dat hij en diverse andere hoogopgeleide stadsgenoten actief lid waren geworden van de uit India afkomstige sekte Sahaja Joga van grondlegster Shri Mataji. Met alle voorschriften, rituelen en bekeringsdrift vandien. Hoe kon een verstandig mens zo'n irreële stap zetten? Sindsdien sta ik nergen versteld van. Inmiddels zijn er zoveel sektes, dat het verhaal gaat dat Poetin ze enkele jaren geleden wilde verbieden.
Kennelijk gedijen Russische sektes het beste in Siberië, een bosrijke omgeving waar je je ver weg kunt wanen van de gewone wereld. Russen zijn hierin natuurlijk niet uniek. Mensen waar ook ter wereld zoeken al eeuwenlang naar het 'paradijselijke begin' of het 'hemelse einde'. In de 19de eeuw heerste voor het Russische symbool van de 'nobele wilde' een welhaast idolate bewondering, namelijk de Russische keuterboer. En nu, bij de sektes, zijn alle ogen gericht op de goeroe. In hun uniforme kleding en manier van doen tonen sekteleden nadrukkelijk dat iedereen gelijk is. Behalve de goeroe. Hun goeroebewondering is grenzeloos. Bij Sergej staat zijn hele huis vol foto's van haar, tot in zijn auto aan toe. De meeste Apocalyptische bewegingen duren maar een paar jaar, maar Siberische sektes lijken een langer leven beschoren. Leon Festinger e.a. laten in hun beroemde sociologische studie When Prophesy Fails (1956) zien dat ontmaskering van de goeroe noch geconstateerde onhaalbaarheid van het einddoel helpen: deze leiden in ieder geval niet tot massale afvalligheid.
Verwante blog
Wie was Ruslands echte 'nobele wilde'? (dec 2016)
Zie Youtubefilmpje over Vissarions sekte De Kerk van het Laatste Testament in Petropavlovka, Siberië: 'Cult leader thinks he is Jesus' (2012)