Russen zijn meesters in het strategisch inzetten van desinformatie. Bekend is het verhaal van de Duitser die in 1935 in de Sovjetperiode nergens in Moskou een bruikbare plattegrond kon vinden, omdat er alleen kaarten verkrijgbaar waren waarin de bouwplannen van 1945 al waren verdisconteerd. In 'de socialistische utopie in aanbouw' was een glorieuze toekomst voorspiegelen alsof-ie al bestond normaal. Ook het fabuleus herschrijven van de geschiedenis in het voordeel van de zittende machthebber was er staande praktijk. Daarna werd het niet veel anders. In de onheilspellende roman Generatie P (De P van Pepsi Cola) uit 1999 laat de Russische schrijver Victor Pelevin zien hoe in de jaren '90 cynische reclametechnieken voor nieuwe westerse producten gebruiksklaar werden gemaakt om er nog cynischer politieke propaganda mee te bedrijven. De vertaling van de Russische leugens over de Oekraïne-oorlog in lesmateriaal voor scholieren is een van de nieuwste desinformatiecampagnes. Wat betekent dat voor die kinderen?
De Russische overheid hield er al rekening mee dat haar oorlog in Oekraïne een probleem kon worden en fabriceerde vroegtijdig propagandamateriaal, ook voor kinderen. De video's en lesboekjes lagen klaar voordat de oorlog begon en de Russische staatstelevisie zond ze onlangs uit. In de ene video zien we een animatiefilmpje waarin feit en fictie gevaarlijk - want effectief - met elkaar worden vermengd. In de andere leggen twee volwassen mannen een jong onschuldig uitziend meisje geduldig uit wat er écht speelt in Oekraïne. Op haar vraag wat toch een 'speciale operatie' is, buigt een van de mannen zich vertrouwelijk naar haar over: “De oorlog is niet door ons begonnen... Wij streven vrede na en bombarderen geen woonhuizen, crèches, scholen. We schieten niet op vreedzame burgers en verwoesten geen sociale infrastructuur.” Beide video's zijn sinds begin maart verplichte lesstof en regisseur Mea Dols de Jong heeft ze in haar informatieve documentaire De waarheid als wapen (2022) opgenomen. Alle onderwijzers werden via Zoom geïnstrueerd hoe ze het lesmateriaal dienden te gebruiken. Op andere versies van de oorlog kunnen ze vijftien jaar gevangenisstraf krijgen.
Staatsleugens scheppen een parallelle samenleving die nauwelijks of niets te maken heeft met de sociale werkelijkheid. Het doel is verwarring zaaien, bevolkingsgroepen uit elkaar spelen en bondgenootschappen onder druk zetten. In onze ogen is het een waanzinnige poging om mensen een rad voor ogen te draaien. Net als veel volwassen Russen zullen de kinderen het allemaal wel geloven. Maar wat als ze op den duur toch willen proberen uit de fuik van onwaarheden te komen? Als het er dan nog zo aan toegaat als nu, is waarheidsgetrouw nieuws alleen te vergaren via alternatieve media. Maar juist daar komen ze zo'n enorme hoeveelheid 'feiten' en meningen tegen, dat ze door de bomen het bos niet meer zien. Uit onderzoek blijkt dat mensen die worden overspoeld met conflicterende berichtgeving de zoektocht naar de waarheid vaak opgeven. Hoe zal het met deze kinderen verdergaan die nu door hun onderwijzers gedwongen worden voorgelogen? Gaan ze daarna nog ooit iets geloven van experts?
Verwante blogs:
Waarheid en leugen in Rusland (mei 2017)
Waarom gedijen corona-geruchten zo goed in Rusland? (mei 2020)
Youtubefilmpje De waarheid als wapen (Mea Dols de Jong, maart 2022) - Deel 2 | VPRO Tegenlicht: 'In de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne is de juiste informatie van levensbelang'.