Ongelooflijk hoe trots Russen konden vertellen over hun land: het beste, het mooiste en meest aantrekkelijke land ter wereld. En dan die Russische ziel! Onovertroffen, wereldwijd, om jaloers op te worden. En je hoefde de dichter Poesjkin maar te noemen of een willekeurige Rus begon hem luid en vol vuur te declameren (zie filmpje). Toch begreep ik nooit helemaal waarop ze die trots baseerden, zeker als je buiten de grote steden ging rondkijken en daar toch een behoorlijk armoedig land aantrof. Maar mooi toch, die vaderlandsliefde? Dat lijkt nu allemaal radicaal te veranderen. Wat is er met de Russische trots gebeurd?
Om de invasie in Oekraïne te vergoelijken brengt Poetin steeds naar voren dat Russen het belangrijk vinden om onderdeel uit te maken van een machtig wereldrijk. Hoe belangrijk is dat eigenlijk voor de trots van Russen? Dromen ze daar daadwerkelijk van? Ja, wellicht, maar beslist minder dan hij zou willen. Het onafhankelijke Russische peilingsbureau Levada deed in 2017 onderzoek naar de vraag wat de mensen in Rusland het grootste gevoel van trots geeft. Op een kaart konden ze een aantal thema's in hiërarchische volgorde zetten. Als belangrijkste drie kwamen de natuurlijke rijkdommen van het land, de Russische geschiedenis en de krijgsmacht uit de bus (zie de bijlage onderaan). Maar kun je hierop nog steeds met volle overtuiging trots zijn? Door de oorlog, de economische sancties en de klimaatcrisis worden de natuurlijke rijkdommen zoals olie en gas steeds minder belangrijk voor het nationale inkomen. Iedereen die zich ook maar een beetje in de Russische geschiedenis verdiept komt er al snel achter dat het verleden veel minder reden tot trots geeft dan Poetin het voorstelt. En de Russische krijgsmacht opereert in Oekraïne beduidend slechter dan altijd was voorgespiegeld.
Nu vertellen Russen buiten Rusland zich te schamen voor hun land. Jevgeni (45), een verkoopmanager die vanwege de mobilisatie is gevlucht uit Moskou, bericht in november 2022 aan de Volkskrant: "Dat hele concept dat we trots moeten zijn, doet mij huiveren. Het idee dat we patriottisch moeten zijn, doet mij huiveren. Het voelt als een grote leugen. Een leugen die ieder jaar verder wordt opgeblazen." En binnen Rusland klaagt vooral de hogere middenklasse dat ze door de Oekraïne-oorlog geen toekomstperspectief meer ziet. De Moskouse journalist Jevgenia Albats, met een groot sociaal netwerk onder de Moskouse elite, schrijft in mei 2022 in Raam op Rusland op basis van diverse interviews: "Middelgrote zakenlui, technocraten en ambtenaren zagen door de oorlog hun toekomst en die van hun kinderen in rook opgaan." Ze heeft onder haar kennissen niemand kunnen vinden die nog offers wil brengen ter meerdere eer en glorie van het Russische Imperium. Poetin zal snel een ander aansprekend doel moeten vinden, anders verdwijnt de legendarische Russische trots als sneeuw voor de zon.
'Nationale trots', onderzoeksresultaten van Levada (2017)
Verwant blog:
Russen dromen weer van een machtig wereldrijk (nov 2018)
Olie komt en olie gaat, ook in Rusland (okt 2020)
Youtubefilmpje: 'Russian Father and Son read a poem by Alexander Pushkin' (2020)