Moeder Raya Kondrasin komt binnen en nodigt ons uit voor de thee. Te midden van de aardappelplanten en een zee van bloemen heeft ze een traditionele Tadzjiekse theetafel ingericht. Ondanks zijn iele pootjes staat de gele kolos stevig. De bodem is bedekt met kleurrijke tapijten en kussens. Als eerste kruipt Raya erop, gevolgd door haar dochters Natasja en Valentina en kleinzoon Sasja. Geestdriftig serveert ze thee in ouderwetse Tadzjiekse theekopjes. Met Russische zoetigheid, dat wel. Het ijzeren gevaarte heeft ze in de jaren negentig geheel gedemonteerd meegenomen op haar vlucht terug naar Rusland. Het is het enige aandenken dat haar nog rest.

 

Enkele jaren geleden bezocht ik met Nicolai genoemde Natasja. Ze woont met haar familie volkomen geïsoleerd in Luchinki, een onooglijk dorp zo’n 350 kilometer ten oosten van Moskou. Alleen met een auto kun je er komen, of via een lange voettocht natuurlijk. Het dorp telt 300 inwoners. Er is verder niets te koop en niets te beleven. De echtgenoten van de twee zusters zijn inmiddels verdwenen. Verslaafd aan de alcohol. Want volgens Natasja was het binnen veel te druk en buiten niets te doen.

 

Wat was er gebeurd? In 1934 vertrokken Natasja’s voorouders naar het noorden van Tadzjikistan. Het was het begin van Stalin’s Grote Terreur en ze wilden graag beter werk. Tadzjikistan was in 1929 als zoveelste republiek aan de Sovjet-Unie toegevoegd. Samen met haar zus werkte Natasja als lerares op de middelbare school. Raya vond er werk als verpleegster in het plaatselijke ziekenhuis. Nog tijdens een bezoek in 1992 zag Nicolai met eigen ogen hoe zeer iedereen het naar de zin had.

 

Maar in 1994, precies zestig jaar na hun aankomst, joegen de Tadzjieken alle Russen weg. Na de ineenstorting van het Sovjetrijk wilden ze hun land weer voor zichzelf hebben. Hals over kop vluchtte de familie in een kale goederentrein richting Rusland, met de theetafel als belangrijkste bagage. Hun oom in Moskou, een hoge generaal, zorgde er na een periode van schrijnende armoede uiteindelijk voor dat ze terecht konden in Luchinki. Daar woonden ze met zijn twaalven in drie kleine kamers bij elkaar. Voor de zusters regelde de generaal ook nog een baan op de lokale middelbare school.

 

Natasja woont nu met haar zoon alleen in het ouderlijk huis. Raya en Valentina zijn al een hele tijd haar buren. Hun barre familiegeschiedenis hebben de drie vrouwen met onverzettelijk optimisme overleefd. Maar hun heimwee naar Tadzjikistan is gebleven.