In 1997 ging ik voor het eerst naar Tomsk, een universiteitsstad in Siberië, 4000 km. ten oosten van Moskou. Tijdens dit bezoek nodigde het kunstenaarsstel Lilya en Herman me uit voor een boottochtje op de rivier de Tom. "Wie wonen er eigenlijk aan de overkant?", wilde ik weten. “Ach, daar komen wij zelden”, reageerde Lilya laconiek. “Daar wonen andere mensen”. "Maar wat voor mensen dan?", vroeg ik door. “Nou, voornamelijk Tataren”. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. In Tomsk verschillen Tataren nauwelijks van Slavisch Russen, weet ik inmiddels. Ze zijn misschien iets langer en soms iets donkerder van huid- of haarkleur. En wellicht ogen ze iets Aziatischer? Op straat zie je echter geen baarden of hoofddoekjes: Tataren kleden zich als ieder ander. Maar elke Rus weet wel meteen wie Tataar is, wie met een Tataar is getrouwd en wie Tataarse vrienden heeft.
De meeste Tataren zijn moslim en ze woonden al in Tomsk toen de Kozakken er in 1604 het fort met dezelfde naam bouwden, het begin van de stad. Interetnische huwelijken zijn meer regel dan uitzondering. Volgens de annalen trouwden Slaven al met Tataren vanaf het moment dat de Russen eind 16de eeuw Siberië binnentrokken. ‘Sibir’, Russisch voor Siberië, is een Tataars woord en betekent ‘Het slapende land’. In de stad wonen nu zo'n 5.000 Tataren en in heel Siberië rond de 400.000. In de Kaukasus zoals Dagestan, Tsjetsjenië, Ingoesjetië, Kabardino-Balkarië en Karatsjajevo-Tsjerkessië en in de Tataarse regio's Tatarstan en Basjkirië vormen moslims nog steeds de meerderheid. Anders dan bij ons gaat het in Rusland dan ook om een inheemse religie.
Moslims hebben in het Russische nieuws echter net zo’n negatieve bijklank als nu bij ons. Maar dit nieuws gaat nooit over Tataren. In Tatarstan gaat het zelfs buitengewoon goed met de biculturele samenleving. En de Krim-Tataren komen de laatste tijd niet in het nieuws omdat ze moslim zijn, maar omdat ze op de Krim tegen hun zin pro-Rusland moeten zijn. Tataren wonen verspreid over heel Rusland. Behalve de Krim-Tataren zijn er de Wolga-Tataren en behalve de Siberische Tataren ook de Astrakan-Tataren, allen genoemd naar de plaatsen waar ze leven. Hoewel de Tataren in Rusland de grootste etnische minderheid zijn, horen we eigenlijk zelden over hen. Het lijken wel modelmoslims.
Maar het ligt zoals altijd gecompliceerder. Mijn 93-jarige 'Russische moeder' Jekaterina Michajlovna uit Tomsk meldde me een aantal jaren geleden dat haar schoondochter en weduwe Luba een nieuwe man had gevonden. ‘Een Tataar’, voegde ze er veelbetekenend aan toe. Kamil is geboren in Oezbekistan, maar verhuisde in 1998 met zijn ouders naar het dorpje Uljanov, in de buurt van Kazan, de hoofdstad van Russisch Tatarstan. Uitgerekend op een dansavond aan de ’Tataarse oever’ van de Tom ontmoette Luba hem en het was liefde op het eerste gezicht. Maar Luba vond het uiteindelijk toch beter met haar nieuwe geliefde weg te gaan uit Tomsk. En nu wonen ze al jaren kennelijk naar tevredenheid bij zijn ouders in het cultureel zo liberale Tatarstan.
YouTube filmpje over Tatarstan; In Tatarstan woont de meest noordelijke islamitische bevolking ter wereld min of meer vreedzaam temidden van evenzovele orthodox christenen.